Starosolski Włodzimierz Stefan (Starosols’kyj Wołodymyr Stepan) (1878–1942), adwokat, ukraiński działacz socjalistyczny, publicysta.
Ur. 8 I w Jarosławiu, był synem Joachima (zm. 1884), w młodości aktywnego uczestnika polskich konspiracji niepodległościowych, potem burmistrza Jarosławia i naczelnika sądu powiatowego, oraz Julii Anny Marianny, córki Jerzego Rapfa, burmistrza Sanoka, pochodzącej ze spolonizowanej rodziny austriackiej. S. miał siostrę Jadwigę (ur. 1876). Wychowany był w środowisku polskim, choć po ojcu był obrządku greckokatolickiego.
S. ukończył szkołę ludową, a następnie gimnazjum państw. w Jarosławiu (egzamin dojrzałości zdał 26 V 1896). Studiował prawo na uniwersytetach w Krakowie (1896/7), Lwowie (1897/8, 1899/1900) i Wiedniu (1898/9). W czasie studiów ukształtował swą ukraińską świadomość narodową; był jednym z założycieli organizacji studenckiej «Mołoda Ukrajina», oraz redaktorem jej organu prasowego pod tą samą nazwą. W r. 1899 został wybrany przewodniczącym Komitetu Ukraińskiej Młodzieży Akademickiej, którego celem było powołanie uniw. ukraińskiego we Lwowie; działał także w organizacji «Akademiczna Hromada». Wraz z Antonem Kruszelnyc’kim wydał przetłumaczony przez tegoż na język ukraiński poemat Władysława Orkana „Noc” (1900), opatrując go własnym wstępem. W r. 1900 uzyskał absolutorium na Uniw. Lwow. i podjął praktykę w znanej lwowskiej kancelarii adwokackiej prowadzonej przez Polaka Michała Greka. Związał się z ruchem socjalistycznym; uczestniczył w III Zjeździe PPS (Kraków 29 VI – 1 VII 1901). W r. 1902 był jednym z głównych organizatorów secesji studentów ukraińskich z Uniw. Lwow. Nawiązał też kontakt z działającą w Rosji Rewolucijną Ukrajins’ką Partiją (Ukraińska Partia Rewolucyjna), wspierając jej Biuro Zagraniczne we Lwowie. Publikował artykuły na łamach wydawanej przez Tow. Naukowe im. Tarasa Szewczenki (TNSz) we Lwowie serii „Časopis’ pravnyča i ekonomična” (T. 2: 1901, T. 4/5: 1902). W r. 1903 obronił pracę doktorską na Uniw. Lwow., napisaną pod kierunkiem Augusta Erwina Bálasitsa. Dzięki poparciu innego profesora z Uniw. Lwow. Stanisława Dniestrzańskiego (Dnistrianśkiego) udało mu się uzyskać stypendium państw. na pogłębienie studiów prawniczych; w l. 1905–6 słuchał wykładów G. Simmela i I. Jastrowa w Uniw. Berlińskim, w r. 1907 Ludwika Gumplowicza w Uniw. Karola Franciszka w Grazu, a w r. 1908 G. Jellinka w Heidelbergu. Dn. 7 IV 1907 został członkiem Tow. Robotniczego «Wola». Rok później wystąpił przed sądem przysięgłych we Lwowie, jako jeden z obrońców Myrosława Siczynśkiego, zabójcy namiestnika Galicji Andrzeja Potockiego. W r. 1909 otworzył we Lwowie własną kancelarię adwokacką, a także był jednym z założycieli Tow. Prawników Ukraińsko-Ruskich. Dn. 10 I 1911 wstąpił do Ukrajins’kiej Socjal-Demokratycznej Partii (USDP, Ukraińska Partia Socjalno-Demokratyczna). W l. 1911/12 ponownie przebywał w Heidelbergu współpracując z G. Jellinkiem, czego owocem była monografia Das Majoritätsprinzip (Wien–Leipzig 1916), nawiązująca do wcześniejszej publikacji Jellinka „Das Recht der Minoritäten” (Wien 1898). W r. 1913 był współzałożycielem i pierwszym przewodniczącym Towarystwa Ukrajins’kych Siczowych Strilciw (Tow. Ukraińskich Strzelców Siczowych).
Po wybuchu pierwszej wojny światowej, w r. 1914, wszedł S. w skład Hołownej Ukrajins’kiej Rady (Główna Rada Ukraińska) we Lwowie i Bojowej Uprawy Legionu Ukrajins’kych Siczowych Strilciw (Zarząd Wojskowego Legionu Ukraińskich Strzelców Siczowych); współpracował także z Sojuzem Wyzwołennia Ukrajiny (Związek Wyzwolenia Ukrainy) w Wiedniu, grupującym ukraińskich emigrantów z Rosji. Jako oficer (porucznik, następnie kapitan) zajmował się głównie pracą wychowawczą, także przez publicystykę prowadzoną na łamach czasopisma strzeleckiego „Šlachy”; opublikował broszurę Nacional’nyj i socijal’nyj moment w ukraïns’koï istoriï (Widen 1915). W październiku 1918 został członkiem Ukrajins’kiego Heneralnego Wijs’kowego Komitetu (Ukraiński Generalny Komitet Wojskowy), który przygotował plan zajęcia Lwowa i Galicji wschodniej przez siły ukraińskie. Na wieść o wybuchu wojny polsko-ukraińskiej 1 XI 1918 wyruszył z Bukowiny, gdzie przebywał wraz z oddziałami Ukraińskich Strzelców Siczowych, do Lwowa. Po przybyciu do miasta, został wzięty do niewoli przez Polaków i osadzony w obozie jenieckim w Dąbiu koło Krakowa. Dzięki zainicjowanej przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż akcji wymiany jeńców między Polską a Zachodnio-Ukraińską Republiką Ludową (ZURL), której warunkiem było opuszczenie przez zwalnianych obszaru walk w Galicji wschodniej, został uwolniony w październiku 1919. Następnie był krótko adiutantem gen. Myrona Tarnaws’kiego, dowódcy Ukrajins’kiej Hałyc’kiej Armii (Ukraińska Armia Halicka), znajdującej się już wtedy za Zbruczem, na terytorium Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL). Mianowany profesorem prawa państwowego na ukraińskim uniw. w Kamieńcu Podolskim, nie objął katedry z powodu obowiązków politycznych. Był teraz w opozycji wobec dyktatora ZURL Jewhena Petruszewycza i wszedł do rządu URL Isaaka Mazepy, w którym został wiceministrem spraw zagranicznych; z tego tytułu kilkakrotnie pełnił misje w Warszawie. Odszedł z Ministerstwa 28 V 1920, a po klęsce ukraińskiego zrywu niepodległościowego wyjechał t.r. do Wiednia.
Początkowo współpracował S. z istniejącym w Wiedniu Ukrajins’kim Sociołohicznym Instytutem (Ukraiński Inst. Socjologiczny). W r. 1921 został profesorem na Wydz. Prawa nowo utworzonego Ukrajins’kiego Wilnego Uniwersytetu (Ukraiński Wolny Uniwersytet), przeniesionego wkrótce do Pragi (w l. 1925–6 był dziekanem tego wydziału). Równolegle wykładał prawo państwowe w Podiebradach w Ukrajins’kiej Hospodars’kiej Akademii w Czechiji (Ukraińska Akad. Gospodarcza w Czechach), gdzie był również członkiem zespołu redakcyjnego czasopisma „Zapysky Ukraïns’koï Hospodars’koï Akademiï”. W r. 1922 opublikował rozprawę Teorja naciï (Widen, wyd. 2, N’ju Jork 1966), a w r.n. pracę Partia w Konstytuciï Čechoslovac’koï Respubliki (Praha). W l. 1922–3 wchodził w skład komitetu redakcyjnego wydawanego w Berlinie miesięcznika literacko-społecznego o orientacji socjalistycznej „Nova Ukraïna”. W r. 1924 otrzymał godność członka rzeczywistego TNSz. T.r. ukazała się jego rozprawa Do pytannja pro formy deržavy („Zapysky Naukovoho Tovarystva im. Ševčenka” T. 138–40: 1924), a w r. 1925 dwutomowa monografia Deržava i politične pravo (Podiebrady) oraz studium Metodolohična problema v nauci pro deržavu (w: „Juvilejnyj zbirnyk v čest’ prof. S. Dnistrians’koho”, Praha). W r. 1927 został członkiem Ukrajins’kiego Naukowego Instytutu (Ukraiński Inst. Naukowy) w Berlinie, co zaowocowało rozprawą Bohdan Kistiakovskyj und das russische soziologische Denken („Abhandlungen des Ukrainischen Wissenschaftlichen Institutes in Berlin” Bd. 2: 1929).
Pod koniec r. 1927 wrócił S. do Lwowa i wznowił praktykę adwokacką. Niebawem włączył się w proces odbudowy (po rozwiązaniu w r. 1924) USDP; na jej kongres odrodzeniowy we Lwowie (8–9 XII 1928) opracował projekt nowego programu partii, został też wtedy wybrany do władz naczelnych. Był zwolennikiem współpracy USDP z PPS, zwłaszcza na gruncie związków zawodowych, pod warunkiem zachowania autonomicznych praw robotników ukraińskich. W l. 1929–32 wydawał własnym kosztem miesięcznik „Profesijnyj Vistnyk”, organ Ukrajins’kiego Profesijnego Komitetu (Ukraińska Komisja Zawodowa). W r. 1933 został przewodniczącym USDP. W l. trzydziestych występował w głośnych procesach członków Ukrajins’kiej Wijs’kowej Orhanizacii (UWO, Ukraińska Organizacja Wojskowa), a następnie Orhanizacii Ukrajins’kich Nacjonalistów (Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów). Ze względu na logikę swych wywodów, trafny dobór argumentów i krasomówstwo był wysoko ceniony; wskazywał przy tym na potrzebę unormowania stosunków polsko-ukraińskich. Autorytet, jaki zdobył także w polskich środowiskach prawniczych, spowodował jego nominację na członka Naczelnej Rady Adwokackiej w Warszawie. Jako reprezentant USDP wszedł do utworzonego w r. 1937 tzw. komitetu kontaktowego, będącego forum koordynacyjnym partii i organizacji ukraińskich w Polsce. Uczestniczył też w tym czasie w nieoficjalnych spotkaniach polsko-ukraińskich, organizowanych przez polskich polityków Konstantego Chylińskiego, Piotra Dunin-Borkowskiego i Hipolita Śliwińskiego. Dla PSB napisał życiorys Dniestrzańskiego.
W r. 1939, po zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną, otrzymał S. propozycję objęcia katedry prawa na ukraińskim Uniw. im. Iwana Franki. Jednak już 25 XII t.r. został aresztowany przez NKWD (Narodnyj Komissariat Wnutriennich Dieł), a następnie skazany przez sąd w Kijowie na osiem lat zesłania do łagru w obwodzie nowosybirskim. Dn. 13 IV 1940 aresztowano i wywieziono do Kazachstanu żonę S-ego, jego córkę Ulanę i syna Ihora. S. zmarł 25 II 1942 w łagrze w pobliżu Marijnska (Zachodnia Syberia). Nie wiedząc o tym, polskie władze na wychodźstwie w Londynie jeszcze w r.n. czyniły starania o odnalezienie go w ZSRR. Na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie na grobowcu rodzinnym znajduje się tablica poświęcona S-emu.
W małżeństwie zawartym 24 IV 1906 z Darią Szuchiewicz (Szuchewycz, 1881–1941), córką etnografa i kuratora Muz. Dzieduszyckich Wołodymyra, pianistką, wykładowczynią w Wyższym Inst. Muzycznym im. Łysenki we Lwowie, publicystką oraz działaczką socjalistyczną i kobiecą, zmarłą na zesłaniu w Kazachstanie, miał S. troje dzieci: Jurija (1907–1991), prawnika, członka UWO, po drugiej wojnie światowej wykładowcę w Catholic University w Waszyngtonie, Ihora (1908–1988), architekta, od r. 1946 pracownika naukowego politechniki we Lwowie, zajmującego się restauracją zabytków, oraz Ulanę (ur. 1912, pseud. Ulana Lubowycz), pisarkę, publicystkę, w l. 1946–67 mieszkającą w Polsce, potem przebywającą na emigracji w Stanach Zjednoczonych.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Martynjuk M., Ukraïns’ki periodyčni vydannja (1914–1939), L’viv 1998; Periodyka Zachidnoï Ukraïni 20–30-ch rr. XX st. Materialy do bibliografiï, Red. M. M. Romanjuk, L’viv 1998 I; Ukraïns’ki periodyčni vydannja dlja žinok v Halyčyni (1853–1939), Red. M. M. Romanjuk, L’viv 1996 (dot. żony S-ego); – Enc. of Ukraine, V (fot.); Encyklopedija ukraïnoznavstva, Paris–New York 1976 VIII (fot.); Holovac’kyj I., Starosol’s’kyj Volodymyr-Stepan, w: Ukraïns’ka žurnal’istyka w imenach. Materialy do encyklopedyčnoho slovnyka, Red. M. M. Romanjuk, L’viv 1995 II 205–6; – Kalbarczyk S., Wykaz łagrów sowieckich, miejsc przymusowej pracy obywateli polskich w latach 1939–1943, W. 1997 II; Lupij H., Lyčakivs’kyj cvyntar, L’viv 1996 (fot.); – Cieślikowa A., Prasa okupowanego Lwowa, W. 1997; Hrycak J., Starosol’s’kyj Volodymyr, w: Dovidnyk z istoriï Ukraïny, Red. I. Podkova, R. Šust, Kiïv 2001 s. 822–3; Klimecki M., Polsko-ukraińska wojna o Lwów i Galicję Wschodnią 1918–1919, W. 2000; Lewandowski K., Sprawa ukraińska w polityce zagranicznej Czechosłowacji w latach 1918–1932, Wr. 1974; Narižnyj S., Ukraïns’ka emigracija, Praha 1942 (fot.); Ohorodnyk T., Pravozachysna i hromads’ko-polityčna dijal’nist’ V. Starosol’s’koho (1929–1931 rr.), w: Zbirnyk prac’ naukovo-doslidnoho centru periodyky, L’viv 2000 VII 375–92; Potulnic’kyj V. A., Narysy z ukraïns’koï politolohiï (1819–1991), Kiïv 1994 s. 238–48; Romaniv O., Feduščak J., Zachidnoukraïns’ka trahedija 1941, L’viv–N’ju Jork 2002; Torzecki R., Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929, Kr. 1989; Veryha V., Vyzvolni zmahanija v Ukraïny 1914–1923, L’viv 1988 I; Volodymyr Starosol’s’kyj (1878–1942), Red. U. Starosol’s’ka, „Zapysky Naukovoho Tovarystva im. Ševčenka, Istoryčno-Filozofična Sekcija” T. 210: 1991 s. 412; Werschler I., Z dziejów obozu belwederskiego. Tadeusz Hołówko życie i działalność, W. 1984; – Sprawozdanie dyrekcji c.k. gimnazjum w Jarosławiu za l. 1889–96, Jarosław 1889–96; Ukraïns’ki sičovi strilci 1914–1920, L’viv 1935 (fot.); – Drobner B., Bezustanna walka, W. 1962; – Arch. UJ: sygn. WP II 235; Central’nyj deržavnyj istoričnyj archiv Ukraïny we Lw.: F. 360 op. 1 spr. 1–17 (m.in. Ščodennyk 1914–1927), spr. 174, 466, 479, 494, 503, 556, 667; L’vivs’kyj oblasnyj deržavnyj archiv we Lw.: F. P–368 op. 5 spr. 122; L’vivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: F. 9 nr 1083, 4347–4350.
Stanisław Stępień